Archief van de Gemeente Assebroek

De gemeente Assebroek, als instelling, heeft dus een duidelijke begin- en einddatum: 1794-1970; ook het gemeentearchief vormt een afgesloten geheel. Van dit gemeentearchief werd geen enkele inventaris, opgemaakt door de gemeente, teruggevonden. Deze onzorgvuldigheid heeft duidelijk zijn weerslag op het bewaard gebleven archief. Want schrijven dat het archief van de gemeente Assebroek goed bewaard gebleven is, is de waarheid geweld aandoen. Een aantal belangrijke reeksen zijn onvolledig, zoals de registers van de gemeenteraadsverslagen (1835-1843 ontbreken), de notulen van het Schepencollege (1835-1843 en 1896-1932) en de jaarlijkse begrotingen (1881-1893). Andere zijn slechts voor de meest recente periode bewaard gebleven, zoals de bouwvergunningen die pas vanaf 1945 volledig zijn. Tijdens de jaren zestig werd dan ook op verzoek van het Algemeen Rijksarchief ingegaan om het "statisch" archief van de gemeente in bewaring te geven (zie volgende alinea). Het meer recente archief bleef op het gemeentehuis en werd gedeeltelijk geklasseerd volgens de tabellen van de Bond van Steden en Gemeenten (vermoedelijk in de jaren zestig). Dit decimaal classificatiesysteem is niet gebaseerd op de archivistische principes en werd dan ook tijdens onze inventarisatie tenietgedaan en vervangen door het schema Gadeyne (zie verder). Op 30 april 1964 werd het oudste deel van het archief van de gemeente Assebroek op het Rijksarchief van Brugge in bewaring gegeven (Ondertussen naar Stadsarchief Brugge overgebracht). Dit gebeurde door bemiddeling van C. Wyffels, toen conservator met inspectieopdracht. De omvang bedroeg 37 pakken ongeordend archief. Na inventarisering bekwam men 685 nummers met een reklengte van ca. 9 meter. De inventarisatie werd aangevangen door E. Warlop en beëindigd door J. Mertens. Deze laatste publiceerde de inventaris in: Inventarissen van gemeentearchieven, Algemeen Rijksarchief - Rijksarchief Brugge, deel IV, Brussel, 1968, p. 1-25. Het archief werd geklasseerd in 14 hoofdstukken : Algemeenheden, Comptabiliteit, Fiscaliteit, Bevolking, Openbare onderstand, Eredienst, Militaire aangelegenheden, Openbare werken, Landbouw en veeteelt, Onderwijs, Verkiezingen, Politie-Gezondheidsdienst, Buitengewone gebeurtenissen en Zonder blijkbaar verband met het archief. Geen enkel hoofdstuk kreeg een verdere onderverdeling. Deze archiefbescheiden werden vanzelfsprekend opgenomen in deze inventaris. De meeste beschrijvingen zijn herwerkt en dikwijls samengevoegd met andere nummers. In de inventaris verwijst het lemma, bestaande uit R en nummer(s) naast de uiterlijke vorm, naar het oud nummer uit de inventaris van het Rijksarchief. Na de fusie op 31 december 1970, zijn een aantal 19e-eeuwse registers met verslagen van de Gemeenteraad en het Schepencollege in het OCMW-archief van Brugge terechtgekomen omdat deze registers ook de verslagen van het Armbestuur bevatten. Deze bescheiden werden ook opgenomen in deze inventaris en aangeduid met een lemma bestaande uit: O6.4 (verwijzend naar het klassement binnen het OCMW-archief). Ook naar aanleiding van deze fusie werden een aantal plannen overgebracht naar de Dienst Werken van de stad Brugge; daarbij ook de atlas der buurtwegen. Deze plannen werden met uitzondering van de atlas op hun beurt aan het Stadsarchief overgemaakt op 6 oktober 1978. Pronkstuk is de interessante map met de oudste kadasterplannen van de gemeente uit het begin van de 19e eeuw . In 1989 gebeurde de overdracht van het gemeentearchief, dat toen nog op de gemeenteafdeling van Assebroek werd bewaard, naar het Stadsarchief. Dit archief voornamelijk in archiefdozen, maar ook los of in grote kartonnen dozen, was in deze gemeenteafdeling in verschillende bureau's, zolders en keldertjes ondergebracht. De dozen droegen geen nummer en op de koop toe was er geen plaatsingslijst opgemaakt. In het totaal was er 131 strekkende meter archief. Naar aanleiding van twee inspectie resp. door archivaris A. Vandewalle in 1978 en door archivaris N. Geirnaert in 1984, was er een beknopt overzicht van het archief per bewaarplaats opgemaakt. In 1997, tijdens de afwerking van deze inventaris, werd nog tien meter archief op de gemeenteafdeling teruggevonden. Dit bracht de totale lengte van dit gemeentearchief op 150 meter. De structuur van de inventaris is gebaseerd op het archiefschema voor gemeentarchieven ontwikkeld door G. Gadeyne. Dit schema is gebaseerd op de verschillende functies die een gemeente uitoefent. Op deze wijze bekomt men een aantal hoofdstukken. Elk hoofdstuk is op zijn beurt opgedeeld in rubrieken en subrubrieken. Deze structuur werd hier en daar aangepast aan de specifieke eigenheid van het archief van Assebroek. Het resultaat is het archiefschema dat men terugvindt in de Inhoudstafel. Het vergt van de archiefgebruiker enig inzicht in de structuur en de werking van de gemeente om die documenten op te sporen die aan zijn zoekvraag voldoen. Naast het inventarisschema is er ook nog een index op eigennamen om de toegankelijkheid te verhogen. Bij het inventariseren van dit archiefbestand werden de bewaar- en vernietigingslijsten zo goed mogelijk toegepast. Deze lijsten werden enkele jaren geleden voor de Vlaamse gemeenten, onder toezicht van het Algemeen Rijksarchief, opgesteld. Door deze ingreep werd het archief ontlast van heel wat ballast en is het geheel overzichtelijker. Voor Assebroek betekent dit een besparing in rekruimte van 30 strekkende meter of 20 % op een totaal van 150 meter. Voor het eerst gebeurde dit inventariswerk in het Stadsarchief op een geautomatiseerde wijze, nl. met behulp van het programma Asksam. Op basis van dit softwarepakket is een inventarisatie-applicatie ontwikkeld. De fichebak behoort hierdoor tot het verleden. Alle beschrijvingen van de archiefbestanddelen werden rechtstreeks ingevoerd met vermelding van de rubriek waaronder ze horen. Tijdens het inventariseren kon men reeds gemakkelijk iets opzoeken en kon men een voorlopige inventaris afdrukken.

Sinds 1 januari 1971 is de gemeente Assebroek bij Brugge gevoegd. Daarvoor, van 1942 tot 1944, heeft Assebroek nog deel uitgemaakt van de gemeente Groot-Brugge. De naam Assebroek verschijnt voor het eerst in 1187. Tot het einde van het Ancien Régime bleef de burgerlijke parochie Assebroek behoren tot de heerlijkheid Sijsele, die op haar beurt een onderhorig was aan het Brugse Vrije. Een aantal enclaves behoorden aanvankelijk toe aan de heerlijkheid van het "Maandagsche", maar werden in 1275 door de stad Brugge aangekocht. Er waren ook enkele lenen gevestigd: Assebroek, Zevecote, ter Lake en 's Heer Boudewijnsburg. Aan dit laatste leen herinnert de nog bewaard gebleven duiventoren "Zeven Torens" (1435). Met de annexatie van onze gewesten door de Fransen in oktober 1794, kwam een einde aan al deze oude instellingen. De gemeente Assebroek als bestuurlijke entiteit was geboren . In 1800 telde Assebroek 504 inwoners. Toen in 1823 een vernieuwing van de huisnummers werd doorgevoerd, waren er in de gemeente 138 woningen. Aanvankelijk was Assebroek een landbouwgemeente die tijdens de late 19e- 20e eeuw evolueerde tot een woonplaats van heel wat arbeiders- en bediendegezinnen. Medio 19e eeuw werd op het grondgebied van deze gemeente de katoenspinnerij van Felix Dujardin opgericht (later UCO). Door de vestiging in 1904 van het metaalverwerkend bedrijf La Brugeoise in de Lappersfortwijk (Sint-Michiels, grens met Assebroek) kozen vele van de duizend tewerkgestelde arbeiders Assebroek als woonplaats. Na de Eerste Wereldoorlog vestigden er zich heel wat diamantslijperijen. Het bevolkingsaantal kende in de 20e eeuw een gevoelige uitbreiding. Voor de fusie met Brugge was Assebroek de randgemeente met het op één na hoogste bevolkingsaantal (15.572 in 1970).

Jan D'hondt, Inventaris van het gemeentearchief van Assebroek (1794-1970), Brugge, Stadsarchief, 1998.

Jan D’hondt, ‘Inventaris van het gemeentearchief van Assebroek (1794-1970)’, Brugge, Stadsarchief, 1998 (Brugse Geschiedbronnen uitgegeven door het Gemeentebestuur van Brugge, XXVI).